Eigenlijk had ik deze blog over het onbetaald en ongevraagd kopiëren van licentie-materiaal (muziek, boeken, films, enz.) als opinie-artikel willen aanbieden aan een krant. Mijn criterium daarvoor is dat zo’n artikel toch enige ‘nachtjes slapen’ overeind moet blijven. Het bleef echter maar schuiven. De aanleiding was een artikel van René Appel en Nelleke Noordervliet in de NRC van ruim een maand geleden. Ik was bezig met een blog over initiatieven in de boekenwereld die eindelijk enig perspectief boden op nieuwe publicatievormen en ‘verdienmodellen’ in tijden van internet. Het artikel ‘Opstelten help ons, we worden bestolen’ van Appel en Noordervliet vond ik weer helemaal terug naar af en ik voelde me geroepen om te reageren.
Tot enige tijd geleden beschouwde ik het ongevraagd en onbetaald verspreiden van mijn werk als het inbreken in mijn huis en mijn meubels vervolgens gratis op straat uitdelen. Als diefstal met andere woorden, net als Appel en Noordervliet. Ik heb het meegemaakt dat iemand op een feestje met een air van ‘zie mij eens royaal zijn’ hele collecties boeken en films gratis ter kopiëring aanbood. Een mening die ik nogal eens hoor, is dat ‘content’ op internet vrij en toegankelijk moet zijn, dat men daar recht op heeft. “Ja, ja”, dacht ik dan, dat zeggen vooral degenen die zelden zelf iets van waarde van hunzelf ongevraagd op internet terugvinden. Inmiddels zie ik piraterij anders en de kreet van Appel en Noordervliet als een echo uit een voorbije wereld.
Om het beeld wat te nuanceren van ‘die criminelen die ons werk jatten’ allereerst een paar opmerkingen.
- Kopen of onbetaald downloaden is geen harde tegenstelling, vaak begint het met onbetaald downloaden, waarna de echte fan je werk alsnog koopt.
- Gratis downloaden op internet is niet hetzelfde als een boek stelen uit een boekhandel. Zo’n download kost je niets. Een deel van deze niet-betalende downloaders is hoe dan ook niet van plan te betalen. Het is overigens ook nog maar de vraag of ze je werk zullen lezen of kijken. Je kunt het beste geen aandacht aan deze downoaders besteden.
- Een ander deel van deze niet-betalende downloaders vormt een erg interessante groep van potentiële nieuwe fans, die moet je vooral niet wegjagen.
- Je echte fans zijn vaak best bereid te betalen, als de service beter was: goed te vinden (niet versnipperd over veel websites), goed te downloaden (geen haperende webshops en beveiligingen), alles wat wereldwijd beschikbaar is, moet ook direct in Nederland beschikbaar komen en geen gepreek over illegaal kopieëren tegenover gebruikers die betaald hebben of van plan zijn dat te doen. Deze twee laatste punten gelden vooral voor films en series.
- De ervaringen met boeken, muziek en films staan niet los van elkaar: hou er rekening mee dat ervaringen en gewoontes van het ene gebied meegenomen worden naar het andere.
Het copyright zelf is niet waar ik vraagtekens bij plaats, maar wel bij de manier waarop de exploitatie is opgezet. Exploitatie en copyright liggen meestal niet in één hand en de belangen van exploitant en auteur vallen nooit volledig samen. In die exploitatie wordt het werk van de auteur vaak teruggebracht tot handelswaar en wordt voorbijgegaan aan de relatie met zijn publiek. Dan is piraterij een koekje van eigen deeg.
Koude overdracht of warme sponsoring?
Zie je het kopen van een boek, dvd of theaterkaartje vooral als een handelstransactie of als het steunen van iemand wiens werk je waardeert? Zie je dit m.a.w. als een koude overdracht of warme sponsoring? Eigenlijk zocht ik naar een voorbeeld van een pure, koude overdracht zonder enige context, maar dat viel nog niet mee. Als je iets koopt heeft dit bijna altijd te maken met wederzijdse belangen en met vertrouwen en goodwill, of het nu gaat om het kopen van afwasmiddel, de opdracht voor een verbouwing van je huis of het kopen van een boek, steeds spelen er zaken mee als vertrouwen in de kwaliteit, eerdere ervaringen, wie je de klandizie gunt, met welk merk je gezien wilt worden (status), effecten op milieu en maatschappij, maar ook sympathie voor de manier waarop de leverancier bezig is. Die context van een transactie is er m.a.w. of je het leuk vindt of niet, het is een keuze of je er iets mee doet of dat je het negeert. ‘Iets doen met de context’ wil zeggen dat je een relatie opbouwt en dat houdt wederkerigheid in: weten wat de wederzijdse belangen zijn en er rekening mee houden. Het betekent vertrouwen en ook dat is iets van geven en nemen.
Een transactie doorloopt altijd een reeks stappen van introductie, via nadere kennismaking door het product of de dienst te ‘proeven’, naar de uiteindelijke transactie. Dit is altijd zo geweest en zal altijd zo blijven. Als je koekjes wilt verkopen, moet je ze eerst laten proeven. Alleen is de manier waarop dit gebeurt met de komst van internet veranderd. Onbetaald downloaden voor eigen gebruik kun je zien als ‘proeven’. Om dit als diefstal te bestempelen is zachtjes gezegd ‘onhandig’ in de omgang met je lezers. Je bruuskeert veel bestaande fans en je jaagt geïnteresseerden weg.
Consumenten of participanten?
In de exploitatie van muziek, films en literatuur worden auteurs vooral neergezet als producenten, met hun werk als handelswaar, tegenover een publiek van consumenten. De producent schrijft voor een zo groot mogelijk afzetgebied en de consument wordt aangezet op jacht te gaan naar koopjes. Maar een calculerende producent lokt een calculerende consument uit, met als resultaat consumentisme, oftewel ieder voor zich en de markt tegen ons allen. En nu het door internet ineens erg makkelijk is geworden om gratis al die prachtige muziek, films, boeken, enz. te downloaden, is er geen enkele betrokkenheid met de auteur meer om weerstand te bieden aan de verleiding om daar oeverloos gebruik van te maken. Piraterij is niet de oorzaak van de problemen in de exploitatie, maar het gevolg van de keuze om de context te negeren.
Een andere benadering is om het werk van een auteur meer te presenteren als iets waar een ander deelgenoot van kan worden. Je biedt een ander de gelegenheid om deelnemer te worden van de wereld van de auteur en deze te steunen. Iemand doet dit omdat het inhoud aan zijn leven geeft. Als een band na een optreden cd’s met eigen werk verkoopt, eist een consument bij wijze van spreken een lagere prijs dan in de winkel omdat de band nu minder kosten hoeft te maken en zegt de participant ‘laat het wisselgeld maar zitten’ omdat hij de band graag steunt. De participant raakt al doende aan de praat met de bandleden en wordt uitgenodigd mee te gaan om nog wat te drinken, de consument gaat met zijn ‘koopje’, maar verder met legen handen naar huis. Wie is beter af?
Inderdaad, ‘participatie’ is ook het credo van de regering, maar ik ben er niet van overtuigd dat we het over hetzelfde hebben. In de tachtiger jaren van vorige eeuw waren er al gemeenschappen van meer dan honderd deelnemers (ik ken een voorbeeld in Denemarken) die gezamenlijk een grote windmolen lieten bouwen om zelf een grotere rol in de eigen energievoorziening te gaan spelen. Nu zie je dergelijke initiatieven op veel grotere schaal in Duitsland. De televisie-serie Veronica Mars had al een hoge kijkers-participatie-graad en onlangs is er een film uit voortgekomen die gefinancierd is met crowdfunding. Fans konden op allerlei manieren deelnemen, afhankelijk van hun bijdrage, van aanwezigheid bij de première tot een figurantenrol. En welk orkest, museum, theater- en dansgezelschap, enz. heeft nog geen ‘Vrienden van …’?
Het wordt tijd dat dit ook doordringt in de boekenwereld. Een artikel als dat van Appel en Noordervliet getuigt daar bepaald niet van.
